ABHAZLAR (Azığa)(*) – N.F. Dubrovin

Ubıhların hemen gerisinde, Karadeniz kıyısı boyunca güneydoğu yönünde ilerleyen bir gezgin kendini tamamen farklı bir dünyada bulur. Denizden yavaş yavaş uzaklaşan Kafkas Dağlarının sırtları, yerini çok güzel ve verimli ovalara bırakmaktadır. Çıplak dağlar ve birçok boğazın geçtiği kayalık kıyılar artık konuğunu yormuyor. Aksine, önünde dağların en yüksek eteklerinde bile eksik olmayan, hiç solmayan ve denize doğru uzanan yoğun bitki örtüsüyle kaplı bir yeşillik sunar. Bu verimli ülkede Abhaz kabileleri veya bir başka deyişle Azığalar yaşamaktadır.

Abhazlar da Çerkesler gibi, her biri farklı isimlere sahip birçok kabileye ayrılmaktadır. Şöyle ki, sahilde yer alan Hamiş nehrinden Gagra geçidine kadar olan bölümde kendilerini Sadz olarak adlandıran Cigetler yaşamaktaydı. Kendi içinde müstakil birçok topluluğa bölünmüş bu halkın nüfusu, 11.000 kişiyi geçmemekteydi. Bunların doğusunda ve Ubıhların güneyinde Mdzımta, Bzıp, Ahçıpsou, Pshuı, Aybğa, Bağaga ve Tsuıca nehirlerinin dağ vadilerinde, sayıları 10.000 kişiye ulaşan Medazey veya Medovey olarak adlandırılan insanlar bulunmaktaydı. Onlar Pshuı, Ahçıpsou ve Aybğa olmak üzere üç ana kola ayrılmıştır. Gagra’dan başlayarak deniz kıyısı boyunca İngur nehrine kadar olan topraklarda kendilerini Apsua, bulundukları ülkeyi ise Apsnı olarak adlandıran Abhazya sakinleri yaşamaktadır.

Abhazya üç ana bölümden oluşmaktadır. İlki, yakın zamana kadar Çaçaba (Şervaşidze) prenslerinin hâkimiyetinde bulunan, sahil hattında Gagra boğazı ile Gagrıpş ve Pshuı nehirlerinden başlayarak Galidzga nehrine kadar uzanan ve asıl Abhazya olarak adlandırılabilecek bölgedir. Bu bölgenin nüfusu, 80.000 kişiyi geçmemektedir. Asıl Abhazya’nın üst kesimlerinde, Kodor nehrinin yukarı kesimleri boyunca uzanan dağ vadilerinde ve ağırlıklı olarak Dal vadisinde yaşayan Tzabal (Tsebelda) halkınımn toprakları, ikinci bölümü oluşturmaktadır. Çerkesler, Tzabal topluluğunu Hirp-Kuac olarak tanımlamaktadır. Abhazya’nın üçüncü kısmı ise, Karadeniz kıyısı boyunca, Galidzga ve İngur nehirleri arasındaki toprakları kapsayan Samurzakan bölgesidir. Samurzakan’da ağırlıklı olarak Abhazya’nın diğer kısımlarıyla Gürcistan’da kalan İmeretya, Guriya ve Mingrelya topraklarından çeşitli dönemlerde gelmiş göçmenler yaşamaktadır. Göçlerle şekillenmiş Samurzakan’ın batı kesiminde Abhaz, doğu kesiminde ise Mingrel unsuru baskındır. Bundan dolayı Batı Samurzakan’ın dili Abhazca iken Samurzakan’ın doğu kesiminde Megrel dilinin özel bir lehçesi kullanılmaktadır. 1830’lu yıllarda Abhazya’nın toplam nüfusu 90.000 kişiye ulaşmıştı.

* Dubrovin N.F., Rusların Kafkasya’da Savaş ve Egemenliğinin Tarihi: Kitap 2., St. Petersburg 1871. s. 1-2.